Tradycje wigilijne w Polsce - zobacz 5 najbardziej powszechnych zwyczajów wigilijnych
Ze świętami Bożego Narodzenia wiążą się różne obyczaje i przesądy. Zwyczaje wigilijne w Polsce mają długą tradycję. Niektóre są starsze niż tradycja chrześcijańska. Wiele z nich ma więcej niż jedno znaczenie. Nawet dla tych, którzy nie wierzą w tradycje wigilijne, wiedza na ich temat może być ciekawym urozmaiceniem corocznych obchodów świąt.
Jeśli szukasz więcej porad i informacji, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o świętach i okazjach.
Skąd się wzięły tradycje wigilijne?
Polskie tradycje bożonarodzeniowe rozwijały się od czasów adaptacji chrześcijaństwa w naszym kraju. Co ciekawe niektóre zwyczaje i przesądy są nawet starsze. Wszystkie ludy starożytnej Europy obchodziły święta związane z zimowym przesileniem. Dla ludzi, których życie było zależne od rytmu przyrody, bardzo ważnym czasem w roku był okres, kiedy z powrotem zaczęło przybywać dnia. Święta Bożego Narodzenia zostały ustanowione w starożytny dzień zwycięstwa światła nad ciemnością. Słowianie nazywali swoje święto Szczodrymi Godami lub Kolędą. Już wtedy prawdopodobnie kładziono siano pod talerzami i wróżono ze słomek, dzielono się chlebem i śpiewano radosne kolędy. W tym dniu na granicy jesieni i zimy wierzono też w otwieranie się przejścia między światem żywych i umarłych. Dla duchów związanych z rodziną przygotowywano specjalne potrawy.
Na pogańskie obyczaje nałożyła się tradycja chrześcijańska, którą Polacy częściowo współdzielą z chrześcijanami na całym świecie. Wiele polskich tradycji bożonarodzeniowych jest jednak obchodzonych lokalnie lub w inny sposób niż w innych krajach.
Najpopularniejsze zwyczaje wigilijne w Polsce
Opisując tradycje wigilijne, powiemy głównie o najpopularniejszych obyczajach typowo polskich. Chociaż nie wyobrażamy sobie dziś świąt Bożego Narodzenia bez choinki, to strojenie całego drzewka jest późnym obyczajem przejętym z Niemiec. Opowiemy natomiast o typowym dla Polski dzieleniu się opłatkiem czy zostawianiu dodatkowego miejsca przy stole.
12 potraw
Potrawy wigilijne w Polsce są postne, czyli nie zawierają mięsa. Chociaż ważnym elementem bożonarodzeniowej kolacji jest ryba. Współcześnie popularna ryba na wigilię to przede wszystkim karp. Jednak jest to niedawna tradycja z czasów PRL. Wcześniej były to często ryby rzeczne np. szczupaki czy pstrągi, które były łatwo dostępne na terenie całego kraju. Jako wykwintną rybę na wigilię przyrządzano też morskiego dorsza lub łososia.
Kluczowym elementem potraw wigilijnych były i są do dziś dania z roślin ziarnistych. Ziarna fasoli, grochu, kaszy czy konopi w tradycyjnej zupie siemieniotce miały zapewniać dostatek przez cały rok. Do dziś można się spotkać z określeniem „kasza na pieniążki”. Podobną rolę odgrywał mak, dodawany do pieczywa i słodyczy bożonarodzeniowych.
Jednym z popularnych przesądów jest też kojarzenie maku z płodnością.
Wśród potraw powinny się znaleźć pierogi. Chociaż nie mają same symboliki, to nadziewane grzybami i kapustą symbolizują odrodzenie życia, siłę, a także kontakt ze światem zmarłych. Sprawdź także ten artykuł o 12 potrawach wigilijnych.
Sianko pod obrus
Pod obrusem lub pod talerzami nie może zabraknąć odrobiny siana. Jest to jeden z najbardziej typowych zwyczajów wigilijnych w Polsce. Ma kilka znaczeń. W wersji bardziej chrześcijańskiej nawiązuje do narodzin Jezusa w stajence. Jednak symbolika sianka pod obrus sięga czasów pogańskich i wiąże się z wyciąganiem słomek. Miały one pokazać, czy nadchodzący rok będzie pomyślny. Do dziś kultywuje się ten zwyczaj w niektórych rejonach Polski. Kładzenie sianka pod obrus łączyło więc pogańską symbolikę dostatku i chrześcijańską symbolikę ubóstwa Jezusa.
Dodatkowe miejsce przy stole
Podczas polskich świąt Bożego Narodzenia nie powinno zabraknąć dodatkowego nakrycia. Ten obyczaj tłumaczono na kilka sposobów. Najbardziej prawdopodobne jest wiązanie go z duchami przodków, które zaprasza się do kolacji. Pozwala im to korzystać z potraw wigilijnych bez konieczności urządzania osobnej uczty na grobie (co też było popularnym obyczajem). Inne tłumaczenie wiąże się z tradycją z czasów powstania styczniowego. Niektórzy tłumaczą to bardziej religijnie – jest to miejsce dla Dzieciątka Jezus, którego rodzina nie znalazła miejsca w betlejemskiej gospodzie.
Dzielenie się opłatkiem
To jedna z najstarszych polskich tradycji bożonarodzeniowych. Powstała prawdopodobnie już w X wieku. Jest też znana na Litwie i na Słowacji. Opłatek symbolizuje jedność rodziny, czasem poszerzaną o zwierzęta domowe. Jest też symbolem przyjaźni i miłości. Ważnym elementem zwyczaju jest składanie życzeń podczas dzielenia się opłatkiem.
Kolędowanie
Śpiewanie pieśni z okazji Nowego Roku było znane już w starożytności. Kolędowanie dziś najczęściej praktykuje się między Bożym Narodzeniem a Nowym Rokiem. Obok śpiewania tradycją jest przebieranie się za tradycyjne postacie (Turoń, Gwiazda). Wiąże się z przesądami dotyczącymi pomyślności i płodności w nowym roku.
Zobacz również
Święta Bożego Narodzenia w Polsce i na świecie
Tradycje wigilijne wyglądają bardzo różnie w różnych zakątkach świata. Dzięki popularności hollywoodzkich filmów dobrze znamy te z USA. W protestanckich domach zamiast ryby na Wigilię podaje się pieczeń wieprzową lub indyka. W Anglii popularnym daniem jest też płonący pudding.
Do ciekawych obyczajów należy meksykańska Posada, czyli procesja odbywana przez cały tydzień przed Wigilią. Symbolizuje wędrówkę Marii i Józefa do Betlejem. Podobne obyczaje znajdziemy w innych krajach ameryki łacińskiej.
Jeżeli kogoś męczy całodzienny post jako jeden ze zwyczajów wigilijnych w Polsce, to powiemy na pocieszenie, że niektórzy Armeńczycy robią sobie głodówki przez cały tydzień przez Bożym Narodzeniem. Po takim poście muszą powoli przyzwyczajać żołądek do pokarmu.
Tradycje wigilijne w Polsce odzwierciedlają bogatą historię i kulturę naszego kraju. Nawet jeżeli nie zamierzamy wszystkich praktykować, to warto znać ich dzieje i znaczenie.
